Türkiye’nin gündeminde 2 hafta önce meydana gelen ve 40 bine yakın vatandaşımızın hayatını kaybettiği, 90 binin üzerinde vatandaşın yaralandığı deprem felaketi var. 10 ili etkisi altına alan ve 4 milyon kişinin göç ettiği bölgedeki binaların neden depreme dayanamayıp yıkıldığını ise; İnşaat ve Makine Mühendisi İsmail Çalışkan Aynalı Pazar okuyucuları için anlattı. İnşaat ve Makine Mühendisi İsmail Çalışkan, deprem bölgesindeki yapılarda yapılan yanlışlıkları şöyle anlattı;

“6 Şubat 2023 Pazartesi günü Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde meydana gelen iki büyük deprem, bina göçmelerine ve ağır bina hasarlarına yol açmış, çok sayıda yurttaşımız hayatını kaybetmiştir.

Yıkılan ve ağır hasar alan yapıların çoğunluğunun 2000 yılından önce yapılmış olduğu düşünülmektedir. Öte yandan TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası tarafından 14 Şubat 2023 tarihinde yayınlanan Kahramanmaraş Pazarcık ve Elbistan Depremleri Ön Değerlendirme Raporunda; 2000 yılından sonra yapılmış olan, hatta birkaç yıl öncesi gibi çok yakın geçmişte yapıldığı ifade edilen ve 2018 yönetmeliği ile dahi tasarlanmış olabilecek binalarda da toptan göçmelerin olduğu belirtilmektedir.

Detaylı inceleme yapılmadan binaların göçme sebebini söylemek mümkün olmasa da; daha önceki depremlerle benzerlik gösteren zayıf zemin koşulları ve zemin sıvılaşması, kötü malzeme kalitesi ve kötü işçilik, denetim yetersizliği gibi sebepler sıralanmaktadır. Bununla birlikte özellikle denetimin ve malzeme kalitesinin iyi olduğu, 2007 ve 2018 deprem yönetmeliklerine tabi yapıların yıkılması ile ilgili sebepleri sıralamak şimdilik kolay değildir. Ancak hangi tarihte yapılmış olursa olsun, yukarıda belirtilen sebeplere ek olarak yaygın göçme sebepleri arasında ‘taşıyıcı sistem düzensizlikleri’ dikkat çekmektedir. Düzensiz taşıyıcı sistem, iç kuvvetlerin yapı içinde dolanmasına, giderek büyümesine ve zayıf noktalarda hasara neden olmaktadır.

Yıkıcı etkileri görülen en belirgin taşıyıcı sistem düzensizlikleri şunlardır:

1. Yumuşak Kat Düzensizliği: (Bomba Kat)

Yapıların genellikle zemin katları otopark amaçlı ya da cam vitrinli dükkan yapılmakta, diğer katlar ise duvar ile örülmektedir. Otopark veya dükkan katında kolon/perde ve duvar istenmemekte, taşıyıcı sistem bu katlara göre düzenlenmektedir. Bunun sonucunda depreme dayanıklı olmayan taşıyıcı sistemi kötü ve yıkılma riski yüksek yumuşak katlı yapılar oluşmaktadır. Yumuşak kat düzensizliği çok katlı yapıların depremde yıkılmasının ana nedenlerindendir. Deprem kuvvetinden oluşan yatay yer değiştirmenin %70-80’i yumuşak katta oluşur ve yapı aniden yıkılır. (Resim 1 )

Resim 1: Yumuşak kat düzensizliği (Bu yapıda toplam yatay yer değiştirmenin %74’ü yumuşak katta olmuştur.

Yapılarda asma katlar da yumuşak kat düzensizliğine benzer bir davranış sergiler.

2.Kısa Kolon Oluşumu:

Bodrum katların aydınlanması için konulan bant pencereler, tesisat katı, merdiven ara sahanlıkları vb sebeplerle oluşan kısa kolonlar çok rijit davranarak çok büyük kesme kuvvetinin etkisinde kalırlar, yapı ağır hasar alır ya da yıkılabilir. (Resim 2)

Resim 2: Tam ve kısmen dolgu duvarlı çerçevenin depremde davranışı

3. Kolon ve Perdelerin Tümünün Aynı Yönde Olması:

Tüm kolon ve perdeleri, uzun kenarları yapının sadece bir yönünde olacak şekilde yerleştirmek çok sık karşılaşılan bir düzensizliktir. Bu durumda yapı yatay kuvvetlere karşı, bir yönde güçlü diğer yönde ise zayıf olmaktadır. (Resim 3)

Resim 3: Aynı yöndeki kolon ve perdelerden kaynaklı yapı hasarı.

Diğer yapı düzensizlikleri ile ilgili hasarları da sıralamak mümkündür. Ancak oluşum sebepleri ve sonuçları benzerlik gösterecek olup, dikkat edilmesi gereken nokta aynı sonuçların tekrar yaşanmaması için yapılması gerekenlerdir.

Sonuç:

Son 30 yılda yaşanan depremlerin yarattığı hasarlar birbirinin neredeyse aynısıdır. Pazarcık ve Elbistan depreminde de çok büyük benzerlikler görülmekle birlikte, diğerlerinden farklı olan, çok yakın zamanda yapılmış yapılarda da hasar meydana gelmiştir.

Bu deprem ile unutulan, ihmal edilen konular hepimiz tarafından ele alınmalı, mühendislik hizmeti herkes tarafından daha fazla talep edilmelidir. Mekânlara sarkan kirişlerle barışmalı, işyerlerine vitrinlerden bakmak yerine, duvar ve perdelerle biraz vitrin cephesini daraltıp içeriden bakmaya alışmalıyız. İş yerlerindeki ortada duran ve mekânlara diş yapan kolonlara sarılmalıyız, çünkü önemlidirler ve kolonlar kırılmazsa bina çökmez.

Özenli mimari, titizlikle çalışılmış taşıyıcı sistem, özenli imalat can kayıplarının tümünü önleyebilir.

“Biz deprem ülkesiyiz. Güvenliği umursamadan, süslü yapı yapmak lüksüne sahip değiliz.”(Prof. Dr. Ahmet Topçu) (Bu yazıda Prof. Dr. Ahmet Topçu’nun Betonarme II notlarından yararlanılmıştır. Saygılarımla

İnşaat ve Makine Mühendisi İsmail ÇALIŞKAN