İnsanlık çok zor bir dönemden geçiyor. Kültür, tarih, gelenek ve geçmişe dair ne varsa yok edilmeye çalışıldığı bir dünyayla karşı karşıyayız. Yaratılan ve giderek dozu artırılan bir kaos ortamı var. Geleceği öngöremiyoruz. Bunun sonucu olarak da, var olma mücadelesinin adı olan umut giderek azalıyor. İnsanlar gergin ve mutsuzlar. Bu nedenle “mutluluk”kavramını tarihsel süreçte ele almak, insanların mutlu olmayı nasıl başarabilecekleri üzerine bir bilgilendirme ve bunun sonucunda bir farkındalık yaratmak istiyorum.

Tarih boyunca, hemen her coğrafyadan pek çok düşünürün yaşamın anlamını sorguladığını, mutlu olmanın yollarını aradığını biliyoruz. Hepsi aynı soruyu soruyor; “Yaşamaya değer bir hayat mümkün mü?”Macar asıllı Amerikalı Prof. Mihaly Csikszentmihalyi saygın bir psikolog. (Soyadının telaffuz zorluğu nedeniyle önadını kullanacağım.)Kendisi ekibi ile birlikte tam 12 yıl boyunca dünyanın dört bir yanından, 8 binin üzerinde katılımcıyla konuşarak “yaşamaya değer” bir hayatın olup olmadığını sorguluyor. Araştırma ilginç; katılımcıların kültürleri ve eğitim düzeyleri dikkate alınmıyor, ama işlerini yaparken, yaptıkları işe “ne denli odaklandıklarına” ve bu esnada “mutlu” olup olmadıklarına bakılıyor. ABD’de 50 yıllık bir dönemi kapsayan çarpıcı bir istatistik dikkat çekiyor bu araştırmada. İnsanların geliri üç kat arttığı halde mutluluk seviyesinin hep yüzde 30’larda kaldığı tespit ediliyor. Bu çok şaşırtıcı; çünkü başarıyı, dolayısıyla mutluluğu elde edilen gelirle ilişkilendirme gibi bir alışkanlığımız var. Araştırma bize gelirdeki artışın, beklentilerin tersine, mutluluğu artırmadığını gösteriyor, ancak temel ihtiyaçları karşılayamamanın mutsuzluğu artırdığı da bir gerçek. Araştırmasında paranın ya da daha lüks ve daha konforlu bir yaşamın mutluluğu artırmadığını görünce Prof.Mihaly sorular sormaya başlıyor; İnsanı gerçekten mutlu eden nedir? Yaşam kalitemizi ne yükseltir? Hayattan aldığımız zevki ne artırır? Bunun yöntemi var mıdır? Ve 25 yıl süren çalışmasının sonunda, geliştirdiği ünlü “akış teorisi” ile insanın gerçekte nasıl mutlu olabileceğini açıklıyor.

Akış teorisi; mutluluğun kontrol edilemeyen bir haz arayışı olmadığını, bilinçli bir adanmışlığa ihtiyaç olduğunu ortaya koyuyor. Öncelikle etkinlik sırasında kişinin bütüncül bir konsantrasyonu ve etkinlik süresince keyif aldığını hissederek kendini tamamen yaptığı işe vermesi gerek. Prof. Mihaly kişinin o andaki zihinsel durumunu “akış” olarak tanımlıyor. Kısaca akış, kişinin yaptığı işe, keyif alarak tamamen odaklanması demek. Özellikle doğu kökenli dinlerde değişik biçimlerde var olsa da, teoriyi ortaya atan ve dillendiren Prof. Mihaly.  Akış bir tür motivasyon,ama tümüyle bir noktaya odaklanmış bir motivasyon. Kişinin yaptığı işe;kendinikararlı olarak vermesi, duygularını uygulamanın hizmetinde kullanması demek. Ancak bu süreçte duyguların sadece göreve eşlik etmesi değil; olumlu, harekete geçmiş ve yapılan işle bütünleşmiş olması gerek. Akış esnasında, yapılan iş ya da etkinlik dışında hiçbir duygu ya da düşünceye yer verilmemeli Çünkükişi sorunları tarafından engellenmemeli, dolayısıyla faaliyet etkilenmemeli. Akışın özünde görevi gerçekleştirmenin sonucu kendiliğinden oluşan bir sevinç duygusu var, adeta kendinden geçercesine hissedilen bir duygu bu. Teori; mutluluğun, düşüncesizce bir hazcılıktan kaynaklanmadığını, bilinçle girişilen zorlukları aşmanın sonucunda bize verilen bir ödül olduğunu söylüyor.

Akış durumuna ulaşabilmek için ciddi bir disiplin gerek. Öncelikle kişi net bir biçimde belirlediği etkinliğine odaklanmalı, görevin yönü ve yapısını belirlemiş olmalı. Yapacağı işi iyi algılamalı ve karşılaşacağı zorluklar ile kendi becerisi arasındaki dengeyi yaratmış olmalı. En önemlisi de bu etkinliği tamamlayacağına dair inancının tam olması.

Akışta kalabilmek hiç kolay değil; “ilgiyi kaybetmek”, “sıkılmak” ya da “kaygılanmak” çok yaşanan duygu halleri. İlgi neden azalır? Genellikle bireyin etkinlik için gerekli becerileri az olduğunda ortaya çıkar. Bireyin becerileri zorlukların çok üzerindeyse sıkılma kaçınılmaz olur. Kişinin kaygılanması ise, zorlukların kişinin becerilerinin çok üzerinde olduğu durumlarda yaşanan bir durumdur. Zorluklarla, bireyin becerisinin örtüşme düzeyi arasındaki ilişki akışıfarklılaştırır. Prof. Mihaly “Eğer zorlayıcılar çok azsa, birey zorlukları artırarak akış durumuna geri döner. Eğer zorluklar çok fazlaysa birey yeni beceriler edinerek akış durumuna geri dönebilir” der.

Kişilik özellikleri de akışa ulaşmada belirleyici bir etkiye sahip. Akış teorisi, çok özelkişilik özelliklerine sahip olanların, ortalama insanlara göre daha başarılı olduğunu ileri sürüyor. Meraklı, ısrarcı, düşük düzeyde egoya sahip ve birtakım faaliyetleri içsel olarak gerçekleştirme niyeti yüksek olan bireylerin akışa geçme potansiyeli daha yüksek.

Geçmiş yıllara dönüp baktığımızda, çoğunlukla yaşamın boşa harcandığına dair bir duygu durumunu yaşıyoruz. Mutluluk yerine, kaygı ve sıkıntıyla geçen yıllar. Doyumsuzluk insanın yapısında var, hep daha fazlasını istiyor. Bu yüksek beklentileri, en değerli anların bile tadını çıkarmasına engel oluyor. Çünkü keyifsizlik halinihâkim bir duygu olarak yaşıyor. Bilmemiz gereken “mutluluk” rastlantısal bir durum değil. Para ile satın alınabilecek bir şey de değil. İktidar gücü ile elde edilebilecek bir şey hiç değil. Tümüyle yaşadığımız olaylara yüklediğiniz anlamla ilgili bir durum. Mutlu olmak için kendimizi hazırlamak, geliştirmek ve savunmak zorundayız. Yaşamın niteliği, içsel yaşantımızı denetlemeye bağlı. Ancak bunu öğrendiğimizde mutluluğa yaklaşabiliriz.

İçsel yaşamımızı denetlemek için, önce onu düzenlemek gerek. Nedir içsel yaşamı düzenlemek?İnsanyaşamının her döneminde kendine hedefler koymalı ve bunları önem sırasına göre sınırlamalı.Çünkü eş zamanda çok sayıda hedefe ulaşmak için yeterli emek ve zamanı ayırmak mümkün değil. Bu nedenle neyi başarmak istiyorsak bir hedefler listesi yapmak zorundayız. Günümüzde internet ve sosyal medyanın uzun süreli kullanımı, bizi pek çok şeyle bağlantımızdan koparıyor. Aşırı bilgi ve sürekli bağlantı halinde olmak, kişinin stres ve kaygı düzeyini artırıyor.Teknolojik cihazları sınırlı kullanmak gerek, çünkü bu zihinsel yenilenme için büyük bir ihtiyaç. Bunu yapmak, içsel düzenleme için gerekli olan dikkat dağınıklığının da ortadan kalkmasını sağlıyor. Çevremizdeki insanlarla ilgilenmeyi hatırlıyoruz. Başkalarına zaman ayırmak önemli, çünkü onlarla anı biriktirmek “güven” için gerekli süreçler. Maslow’un ünlü ihtiyaçlar hiyerarşisinde“güven” duygusu “sevgi ”den önce gelir. Bu nedenle güven, sevgiye ulaşmak için hayati öneme sahip bir kavram. Diğer taraftan sağlıklı bir yaşam tazını benimsemek de düzenlenmesi gereken bir alan. Sağlıklı beslenmek, spor yapmak, düzenli uyumak içsel karışıklıkları gidermenin başlıca yolları. Bir başka sorun, başkalarının ne düşündüğünü fazla umursamamak. Kendimizi düşünmek ve kendimizle ilgilenmeyi unutmamak, zihinsel gelişimimize yatırım yapmak, yani okumak. Unutmayalım ki, başkalarını sevmek için kendimizi sevmemiz şart.

'Akış' kendimizi daha iyi hissetmemize yol açıyor. Performansımızı yükseltmemizin en doğru yolunun da kendi içimize bakmak olduğunu öğretiyor. Akışta olabilmeyi başarmak,  yaşama değer katmak için gerekli. Hayatı daha özlü yaşamak ve ona daha derin anlamlar kazandırmak için herkesin yapması gereken bir pratik. Başlangıçta yer alan “Yaşamaya değer bir hayat mümkün mü?” sorusuna dönersek,akış teorisinin bize öğrettiği “Mutluluğun gerçekten de bir sırrı var” özdeyişini hayata geçirmek şartıyla”kesinlikle evet”

Tuygan ÇALIKOĞLU