Yıl 1994; Çanakkale Boğaz Köprüsü ÇED tartışmaları aşamasında Çanakkale Sivil İnsiyatifi, karşı duruş için "sivil ÇED raporu" yayınlar. Ana karşı duruş maddelerinden birisi "önerilen köprünün rantabl olmayacağı" yönündedir. Dolayısıyla, "köprü için yap-işlet- devret öneren merkezi hükümetin yalan söylediğini" Çanakkale Sivil İnsiyatifi hem bilimsel verilerle, hem de ekonomik rakamlarla ispatlar. Sonuç, gerçektende merkezi hükümetin hem o dönemdeki, hem de bir kaç dönem sonraki iktidarları yalancı çıkar. 20 civarındaki firmaya yapılan davetiyeden, 1 tanesi hariç hepsi teşekkürlerini ileterek katılmayacağını, yani rantabl görmediklerini ifade eder. Kalan birisi ise, eğer geçiş olmasa bile belirlenen araç sayısı kadar ücreti devletin kasasından öderlerse, bu ihaleye gireceğini ifade eder. Dönemin merkezi hükümeti bu çılgınca deliliği yapmaz. Ve Çanakkale Boğaz Köprüsü yılan hikayesine döner.

Yıl 2016, kamuoyundaki temel tartışmalardan birisi, İzmit Körfez Geçiş Köprüsü olan Osmangazi Köprüsünün yeterli geçiş olmaması durumunda, kalan paranın devlet tarafından yap-işlet-devret müteahhidine ödenmesidir. Yani halkın parasını, siyasi iktidar köprüden geçmeyenlerin cebinden alarak müteahhide ödemesidir.

Şaibeli olduğu kadar, kamusal vicdanı, eşitlikçi adaleti ve demokratik teamülleri altüst eden bu uygulama yargı yoluna taşındı. Eğer yargı, yapılan işlem hukuk dışı, adaletsiz ve de yanlış derse, müteahhit firma acaba Osmangazi köprüsünü söküp deposuna mı kaldıracak?

Belki söktüğü köprüyü getirip Çanakkale'ye kurar!...

İlginç olan, açılışta Çanakkale Boğaz Geçişi olan 1915 köprüsünün de müjdesi veriliyordu. Üstelik aynı yöntem ve yanlışlarla...

Çanakkale geçişleri bilindiği gibi çok daha az araç geçiş sayısına sahiptir. Yani, siyasi bir jargon ile "tüyü bitmemiş yetimin hakkı olan halkın parası" Çanakkale Köprüsünden geçmeyen halk tarafından ödenecektir.

Şu günlerde İzmit Körfez geçişleri köprü yerine yine vapurlu geçişine geri dönmüş ve tercih sebebi olmuş. Çünkü, araç geçiş ücretleri kıyas edilince, vapur ücreti köprü ücretinden daha ucuzmuş, özellikle ağır vasıtalarda bu tercih öne çıkıyormuş.

Çanakkale'ye dönersek... İzmit Körfez geçişindeki Osmangazi Köprüsünde yaşanacak olumsuz yargı süreci ve pahalı uygulamalara dayalı rantabl olmayan işlevsizlik, Çanakkale 1915 Köprüsünü de doğrudan etkileyecektir. Eğer bu olumsuzluklar sürerse bizim köprü yine "yılan hikayesine" döner ve siyasetin beşiğinde sallanan bizler bir kez daha aldatılmışlık yaşarız. Keza, siyasi iktidar, merkezi hükümet az/uz değil, yıllardır bu köprünün siyasi rantını "damardan" bize zikretmektedir.

Ayrıca yereldeki teamül, önerilen 1915 köprüsünün yeri ve güzergahı açısından itiraz yok denecek kadar azdır. Doğal, tarihi ve kültürel değerlere doğrudan bir tahrip ve yok oluş bu köprü güzergahıyla olmayacaktır. İtirazın bir boyutu arsa spekülasyonu ve yapı rantı üzerinden yaşanan çarpık durumlara yönelirken, diğer boyutu ise bölgenin göçle gelecek nüfus artışı ve çarpık kentleşme süreçlerinden kaynaklı olası yanlışlara yöneliktir. Her 2 durumda mümkündür. Zaten spekülasyon ve haksız kazanca dayalı rant meseleleri 2-3 yıldır sürdü ve şu anda tavana vurmuştur. Her şeyin (depo,antrepo, liman, yeni havaalanı, demiryolu ve köprü lojistikleri, vb.) Lapseki civarında olacağı kararı; nüfus patlaması, azman kentleşme, çarpık yapılaşma gibi göçle gelen yanlışlıkları kaçınılmaz kılmaktadır.

Ayrıca biliyoruz ki, bu Çanakkale 1915 Köprüsü, Çanakkale için yapılmamaktadır. Avrupa -Asya bağlantısının İstanbul'a alternatif bir kestirme geçişidir, yani uluslararası tır filolarının geçişiyle kirlenen bir egzoz gazı coğrafyası olacağız. Ortadoğu / Balkanlar, Ege / Trakya bağlantısı gibi bölgelerin mal naklinin kestirme otobanı Çanakkale üzerinden sağlanacaktır. Özellikle, özel soğutmalı tırlar ile taşınan yaş sebze ve meyvenin hızla geçişi için Çanakkale Boğaz Köprüsü, Avrupa kabzımalları ile tır filo sahiplerinin yıllardır özlemini duydukları, lobi oluşturdukları bir yatırımdır. Yani senin bayramlık 2-3 günlük özel araç kuyruğu meselene, turizmine çözüm değildir bu köprü yatırımı...

Çanakkale Köprü meselesinde yandaş veya karşı olmak meselesi işin en kolayıdır. Taraflarımızı belirlerken, samimiyetle bilgileri ve belgeleri tartışmak gerekiyor. İlla yapacağım diye, kamuoyunu kandırmak, siyasetin en çirkin yönünü işletmek, yılardır aşina olduğumuz durumdur. Çanakkale kamuoyunun sessizliği biraz da buradan gelmektedir.

Rantabl olmayan bir yatırımı, fizibilite yanlışları ve çarpıklıklarıyla topluma iyi bir şeymiş gibi göstermek, yatırım fetişizmiyle dayatmak, kabul gören bir durum değildir. Bölge insanının en hassas olduğu çevresel değerlerin tahribi, dingin ve yaşanılır yerleşmelerden göçle oluşan çarpık azman kentlere yöneliş, kıyı yağması kirlilik vb gibi konuları, ÇED/MED gibi basma kalıp dokümanlarla yasal kılıf haline dönüştürmek, yerel duyarlı kesimlerin yutacağı cins atraksiyonlar hiç olamaz.

Velhasıl 20 yıl öncesi dediğimiz gibi, şeffaf ve açık süreçlerle, katılımcı demokratik uygulamalarla, yerel duyarlılıklara söz hakkı verilmelidir. Aslolan, bir işi yasal ve hukuki yapmak kadar önemli olan,tüm işlerin kamusal vicdanlarda toplumsal meşruiyetle çözümlenmesidir. Tüm bu sürecin yol gösterici ilkesi ise, evrensel değerlere göre yatırımların düzenlenmesidir. Keza evrensel değerler, görece istek ve arzulara göre değil, çıkar ve rant hesapları öne alınarak değil, binlerce yıllık insanlık tarihinin süzgecinden geçmiş doğrularla oluşmuştur.

Gelinen aşamada "köprü" tartışmasını gereksiz buluyorum. Ama tarihsel perspektifte ve madalyonun diğer yüzünü göstermek için de katkı verme sorumluluğu hissediyorum. İsteyen tabii ki tartışabilir. Ama mesnetsiz söylemler, tüm yaşanmışlıklar açısından abeslik oluşturuyor, bilinsin isterim.

Mimar İsmail Erten

13.07.2016 - Çanakkale