Ekonomist Mahfi Eğilmez geçen hafta ilginç bir anket yaparak, toplumun çoğunluğunun neden kurallara uymadığını araştırdı, verilen yanıtlara göre belirlediği aşağıdaki sorun alanlara cevap aradı.

• İnsanlar çoğunlukla kurallara neden uymuyor ya da başkalarının uymadığını düşünüyor?
• Kurallara uymamanın cezası var mı? Varsa bu cezanın uygulanmasında eşitlik kuralı ihlal ediliyor mu?
• Kurallara uymak ve uygulamak durumunda olan kamu görevlisi ve siyasetçiler bu kurallara kendileri uyuyorlar mı?
• Çıkartılan af yasaları kurallara uymayı teşvik ediyor mu?

İnsan sosyal bir varlık, diğer insanlarla sağlıklı ilişkiler sürdürebilmesi toplumsal kurallara uymasına bağlı. Belirsizliği azaltmada, özgürlüklerin çerçevesini belirlemede, ilişkilerde yol göstermede bu kuralların rolü büyük. İnsanların ve oluşturduğu toplumun mutluluğunu sağlamak için kurallara uyulmasını teşvik etmek gerek. Kurallar kişilere sorumluluk yüklüyor. Sorumluluklar “Yapabilecekleri”, “yapmaları gereken” ve “yapmamaları gereken” olmak üzere üç temel alanda yoğunlaşıyor. Kişi isteklerini gerçekleştirirken neleri yapmanın meşru olduğunu bilmek zorunda; örneğin bir mesleği yapmak için gereken özellikleri bilmek ve ilgili eğitimi almak zorunda. Diğer yandan kişinin kendi isteği olmasa, hatta istemese de yapmak zorunda olduğu, vergi vermek, askerlik yapmak gibi sorumlulukları var. Ve son olarak kişinin, ne yapmaması gerektiğini söyleyen yasaklayıcı kurallar var.  

Günümüzde toplumsal yaşamı dinsel, ahlaki, görgü ve hukuk kuralları düzenliyor. Kuralların zaman içinde işlevlerini yitirdiği de bir gerçek. Kurallar değişmese bile, bireyler bu kuralları sorgulamaya ve uymamaya başlıyorlar. Bu durum, bireyin yaşam yükünün ağırlaşmasından ve yaşamına yansıyan baskıların, gerginliklerin artmasından kaynaklanıyor. Çünkü sistem, toplumsal değişikliklere paralel olarak ihtiyaçları karşılamada yetersiz kalıyor. Kural tanımazlık aslında bir meydan okuma. Sistemin artık sürdürülemez olduğunun somut bir işareti ve yeni bir ahlak sistemine olan ihtiyacın göstergesi.

Modern demokratik toplumlarda bilgi ve eylem özgürlüğü var. Ancak, insanların büyük çoğunluğu kontrol edilmedikleri, hatta ihlal ettikleri takdirde yaptırımla karşılaşmayacaklarını bilmelerine rağmen kurallara uyuyorlar. Dünyada 200’den fazla ülkede sürdürülen yaşamlar, değer yargıları, kültürler, geliştirdikleri norm ve kurallar birbirinden çok farklı. Genel olarak Almanlar kuralcı, ciddi ve disiplinli, İngilizler kontrollü, İtalyanlar hareketli, Türkler ise kurallara uymamaları ile tanınıyorlar. Peki, Türkler neden böyleler? Neden kuralsız yaşıyorlar? Kurallara uyan ülkelerin yaptırımları mı ağır? Neden bu ülkelerde kurallar halk tarafından uygulanıyor? Yollar, çevre neden temiz? Trafik neden düzenli? Sürücüler neden diğer sürücülere ve yayalara saygılı? İnsanlar neden çevreyi kirletmiyor? Sokağa tükürmüyor? Çöpler neden geri dönüşüm kutularına atılıyor? Çünkü insanlar bütün bunlara uymak zorunda oldukları biliyorlar. Tabi ki yaptırımlar var ve ağır. Ancak toplumsal bilince sahip birey, kural ihlali gördüğü anda derhal polisi arıyor ve şikâyette bulunuyor. Dahası gerekli yaptırımın uygulanabilmesi için tanıklık ediyor.

Türkiye’de durum ne yazık ki bunun tam tersi. İnsanımızın çevre bilinci, trafik başta olmak üzere kurallara uyma anlayışı gelişmiş değil. Bu nedenle toplumsal yaşamımız tam bir kaos. Kural ihlali yapanın uyarılması kolay değil, akılcı hiç değil. Çünkü uyarı yapanın başına ne geleceği belli değil. Yaşamına bile mal olabilir. Şikâyet etse; zaman kaybetmenin ötesinde, burnundan gelmesi, tehditler alması ciddi bir olasılık.  Bu durumda insanımız görmezden geliyor, sonrasında kendisi de kuralları ihlal etmeye başlıyor. Çünkü kural tanımazlığın bir cezai yaptırımı neredeyse yok ve yapanın yanına kar kalıyor. Maddeci, faydacı, bireyci toplumlarda görülen kural tanımazlık bir hastalık olarak adlandırılıyor ve cemaatleşme, ilgisizlik, saldırganlık ve marjinalleşme gibi durumlar ortaya çıkabiliyor.

Kuralların ne denli doğru olduğunu, günümüzdeki yaşama ne denli uyduğunu da sorgulamamız gerek. Bazı kurallar yaşama uymadığı için insanlar tarafından ihlal ediliyor. Kuralların mantıklı olması, insanların onlara uyması için şart. Yanlış ya da yaşama ters kuralların yanında, ceza yaptırımının uygulanmadığı ya da keyfi olduğu uygulamalar da var. Kamu görevlileri ve siyasetçiler yaygın biçimde kuralları ihlal ediyorlar. Kendileri kural koydukları halde uymuyorlar ve topluma kötü örnek oluyorlar. Bunların yanında, sıklıkla getirilen af, kuralsızlığı alışkanlık haline getiriyor. Örneğin, vergisini zamanında ve tam ödeyen insanlar adeta cezalandırılıyor. Kamu vicdanı bu uygulamadan çok rahatsız; ödeyenler de ödememeyi düşünmeye başlıyor, kural tanımazlığa bir şekilde itiliyorlar.

Mahfi Eğilmez’in kuralsızlıklara karşı çözüm önerileri yeni değil, gelişmiş ülkelerin yıllardır yürürlükte olan uygulamaları: Kurallar yaşama ters düşmüyor, istisnasız herkes uyuyor. Uymayanlar; statüsü, konumu ne olursa olsun diğer insanlarla eşit şekilde cezalandırılıyor. Polis, ambulans ve itfaiye dışında hiç kimseye geçiş üstünlüğü verilmiyor. En önemlisi de kurallara uymayanları affetmek yok. İnsanlar bunu biliyorlar ve buna göre davranıyorlar.

Türkiye’nin kurallı toplum olması için, öncelikle siyasetçinin toplumsal kurallara uyması ve insanlarımıza örnek olması gerekiyor. Hukukun üstünlüğü, demokratik yönetimler işin olmazsa olmazı; bu temel ilkeyi tartışmasız herkes kabul etmeli ve derhal hayata geçirilmeli. Tarafsız ve bağımsız yargıyı tesis etmeden, ne yaparsak yapalım, başta ekonomik, sosyal, siyasal ve sportif olmak üzere yaşamımızı kuşatan tüm sorunlardan kurtulmak mümkün değil.

Tuygan ÇALIKOĞLU

tuygan@hotmail.com    www.tuygancalikoglu.com.tr

Kaynak: https://tr.investing.com/analysis/kural-dsna-kma-durtusu-200221722