6’lı Masa Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakatını 28 Şubat 2022’de imzalamıştı. Hafta başında da sisteme geçiş için gerekli anayasa değişikliği paketini, “demokrasi zamanı” vurgusu ile kamuoyuna açıkladı. Genel başkanlarının katıldığı tanıtım toplantısında, öngörülen anayasa değişikliklerinin ne olduğuna ne anlama geldiğine ve vatandaştaki karşılığına birlikte bakalım.

Öncelikle halkın seçtiği, ancak yetkilerinin sınırlandırıldığı bir “Cumhurbaşkanı” söz konusu. “Yapıcı güvensizlik oyu” diye bir kavram getiriliyor. Yani, hükümet kurmanın kolay, düşürmenin zor olduğu bir hükümet sistemi yürürlüğe girecek. Parlamentonun yasama ve denetim yetkileri ile yargı bağımsızlığı güçlendirilecek. İçinde hayvan haklarının da bulunduğu, sosyal haklar genişletilecek.

“Cumhur İttifakı” ilginç tepkiler verdi. Ak Parti ve MHP değişiklik önerilerini; “bubi tuzağı”, “tarihi geri sarmak”, “vesayeti yeniden getirme girişimi” olarak yorumladı. Erdoğan’ın rahatsız olduğu çok açık. Partisinin Genişletilmiş İl Başkanları toplantısında, 6’lı Masa’nın anayasa değişiklik önerilerini eleştirdi, Kılıçdaroğlu’na yüklendi ve “Bunların ‘parlamenter demokrasi palavralarına’ aldanmayın. Buradan bir şey çıkmaz” dedi ve ekledi “Cumhur İttifakı hedefleri net bir ittifaktır. Diğer ittifak ise, önünde arkasında kimlerin olduğu bilinmeyen amorf bir yapıdır. Bunların tek vaadi Türkiye’yi eski kötü günlerine döndürmek olan şekilsiz ve arkaik bir proje.” Erdoğan Millet İttifakı için, günlük hayatta değil, tıp ve kimya alanında kullanılan, “amorf” kelimesini tercih etmiş. Amorf katı cisimler için kullanılan bir sözcük. Arkaik de eskimiş, geçmişte kalmış demek. Erdoğan’ın anayasa değişikliği paketinden gerçekten rahatsız olduğunu anlıyoruz. Çünkü kullandığı sözcükler, 6’lı Masa’yı aşağılama, itibarsızlaştırma çabasının göstergeleri.

Kamuoyu, değişiklik önerileri genelde olumlu buluyor. Hukukçu, Yazar Prof. Levent Köker; önerilerin “seçim stratejisinin bir parçası” olarak nasıl bir işlev görebileceğinin iyi düşünülmesi gerektiğini söylüyor. Toplumsal tabanı etkileyip etkilemeyeceğini anlamak için, önümüzdeki dönem medya organlarında, sivil toplum örgütlerinde konunun tartışılması gerektiğini vurguluyor. Köker’in asıl uyarısı değişikliklerin hayata geçirilmesine yönelik; “Önce cumhurbaşkanlığı seçiminin kazanılması ve parlamentoda anayasa değişikliğini sağlayacak asgari sayıya ulaşılması gerekir. Bu hedefe ulaşmak için HDP desteğine ihtiyaç var.” Cumhurbaşkanlığı seçimini kazanmadan, TBMM’de çoğunluk sağlamadan bu önerilerin bir anlamı yok. Bugün itibarıyla, bu iki hedefe ulaşmak kolay değil. Prof. Köker bu önerilerin bir dizi siyasal talebi de dışladığı kanısında. Söz ettiği HDP tabanı ve partinin oy oranı yüzde 10’un üzerinde. Çok önemli, dengeleri değiştirecek bir oran. Prof. Köker “Anayasa değişiklik önerilerinde çok güzel örnekler var, ancak HDP seçmen tabanında var olan kaygılarına ya da taleplerine doğrudan yönelik hiçbir açık nokta göremiyorum. Kayyum atamalarına son verilmesi, OHAL ve KHK’larının kaldırılması önemli, ama beklentileri karşılamaktan uzak” diyor. Prof. Köker’in dikkat çekiği bir başka nokta ise; 6’lı Masa’da yer alan en az üç partinin oyu yüzde 5’leri bile bulmazken, tek başına yüzde 10’un üzerindeki HDP tabanının dışlanması.

Geçmişte Parlamenter Sistemin yarattığı sorunları biliyoruz. Önerilen “yapıcı güvensizlik oyu” hükümet düşürmeyi zorlaştıran bir mekanizma. Siyaset Bilimci, Yazar Prof. Tanju Tosun’a göre, bu mekanizmanın getirilmesi, Türkiye’de Parlamenter Sisteme karşı çıkanların en temel argümanını ellerinden almak demek. Çünkü bu modelde hükümet istikrarsızlığı en aza iniyor. TBMM’nin yetkilerinin artırılması önemli. Cumhurbaşkanı sembolik yetkilerle donatılmış ve tarafsız. Yargı siyasal iktidarın vesayetinden kurtarılmış. Prof. Tosun haklı olarak, parti içi demokrasiye ilişkin anayasal güvence gerilmemesini eksiklik olarak yorumluyor. Ayrıca seçimlerin Mayıs ya da daha öncesine çekilebileceğine dikkat çekiyor. Bu nedenle; 6’lı Masa’nın öncelikle vatandaşın gündeminde olan konulara eğilmesini, özellikle ekonomiye dair öneriler sunmasını ve adayın belirlenmesini talep ediyor.

Anayasa değişikliği önerilerine bir başka önemli yorum, genç kuşak Hukukçu Yazar Prof. Tevfik Sönmez Küçük ’den geliyor. Bazı yasa değişikliklerinin gerekli olduğunu söylüyor. Cumhurbaşkanı yetkilerinin daraltılmasını olumlu buluyor, ancak cumhurbaşkanını halk seçtiğinden başbakanla çatışma potansiyeline dikkat çekiyor. Avusturya, Bulgaristan gibi ülkelerde halk tarafından seçilen, ancak yetkileri azaltılmış cumhurbaşkanlığı uygulamaları var. Prof. Küçük “Yetkiler sembolikse, Cumhurbaşkanını Meclisin seçmesi daha isabetli” diyor. Ayrıca parti içi demokrasiye dikkat çekerek, Seçim ve Siyasi Partiler Yasası’nın değiştirilmesini gerekli buluyor. Milletvekilinin lidere tabi olduğu sürece, sistemin sağlıklı işlemeyeceğinin altını çiziyor ve çok öneli bir şey söylüyor; “Güçlü Meclis için, güçlü milletvekilleri gerek.”

Anayasa değişikliği önerileri vatandaş açısından ne denli önemli? Bir karşılığı var mı? Vatandaş değişiklik önerileriyle meşgul değil. Sistem tabi ki önemli; sistem düzgün değilse, ekonominin iyi olması beklenmemeli. Bu önerilerin iyi anlatılması ve halkın anlamasının sağlanması gerek. Avrupa Birliği standartlarında bir demokrasi yoksa evrensel hukukun üstünlüğü tesis edilmezse ekonomi asla düzelmez, enflasyon düşmez. Yoksulluk daha da artar. Merkez Bankası bağımsız olmazsa doğru para politikası olmaz, fiyat istikrarı sağlanmaz. Ancak bunların hepsi seçim sonrasında yapılacak işler.

Muhalefetin seçimi kazanmaya yoğunlaşması gerek. Çünkü vatandaşın duymak istediği anayasa değişiklik önerileri değil. Vatandaş var olma savaşı vermekle meşgul; ayın sonunu nasıl getireceğini düşünüyor. 6’lı Masa’nın çözüm önerilerini, Cumhurbaşkanı Adayı’ndan duymak istiyor, genel başkanlardan değil. Vatandaş güven arayışında ve umuda ihtiyacı var. Bu nedenle 6’lı Masa ortak bir ekonomi programını ve cumhurbaşkanı adayını, en geç Ocak ayında açıklamak zorunda. Toplumda oluşan soru işaretlerini gidermenin başka yolu yok.

Bu hafta sonunda, CHP ekonomi vizyon belgesini açıklayacak. Başta Prof. Daron Acemoğlu olmak üzere, ünlü ekonomistlerin katkı verdiği bu çalışma kuşkusuz çok önemli. Ancak partilerin münferit olarak eylem planlarını bu saatten sonra açıklamaları doğru değil. Çünkü kamuoyuna “partilerin programı” değil, 6’lı Masa’nın üzerinde “uzlaştığı program” sunulacak. Partiler eylem planlarını, DEVA Partisi’nin yaptığı gibi,6’lı Masa’ya bugüne dek sunmalıydılar. Geç kaldılar. Partilerin programları çoktan müzakere edilmeliydi ve üzerinde uzlaşma sağlanmalıydı.

6’lı Masa partileri, Parlamenter Sistem Mutabakat Metnini tam 9 ay önce imzaladı. Kampanya için önümüzde çok az zaman kaldı. Seçim erkene alınırsa, zaman daha da daralacak. Seçim “çantada keklik” değil. Önce seçimi kazanmak gerek. Ancak hala üzerinde uzlaşılan bir ekonomik program yok. Cumhurbaşkanı adayı belirlenmiş değil. Ne bekleniyor? Niye bekleniyor? Anlamak zor. Türkiye’yi çoklu kriz ortamına sokan Ak Parti iktidarını sonlandırmak isteyen toplumsal muhalefetin oranı yüzde 60’ların üzerinde. Fakat bu büyük kitleyi harekete geçirecek bir muhalefet hala ortaya çıkmış değil. Muhalefet seçmeni bekleyiş içinde ve zaman hızla azalıyor.

Tuygan ÇALIKOĞLU