“Yöneticilik” en basit tanımıyla, her türlü organizasyonun belirlenen hedeflere erişebilmesi için; kaynakların planlanması, sevk ve idaresi, koordinasyonu ve denetlenmesi sorumluluğu demek.  Görev alacak kişiler bu becerilere sahiplerse; siyasal, sosyal, ticari, kültürel, sportif bütün organizasyonlarda ve her düzeyde “yöneticilik” yapabilirler. “Liderlik” ise yöneticiliğin ötesinde özellikler gerektiren bir kavram.  Lider, insanların yaşamını olumlu yönde değiştiren insan demek. Özünde insanlara hizmet etmek ve onların yaşamlarını iyileştirmek var.

Liderliğin temel ilkesi farkındalık. Lider, zafiyetlerini ve güçlü yanlarını bilmeli ve herkese karşı, ama öncelikle kendisine karşı dürüst olmalı. Lideri sıradan yöneticiden farklı kılan özelliklerinin başında; net “hedeflerinin” olması, yaşamını yönlendiren “değerlerinin” bulunması ve “zamanı yönetme” becerisi geliyor.  Ayrıca karar alma becerisi yüksek ve zihni berrak olmalı. Liderin başkalarını yönetebilmesi için önce kendisini bilmesi ve yönetebilmesi şart. Bunun için yüksek düzeyde farkındalığın yanında, öfkesinin ya da sevincinin nedenlerini bilmesi gerekiyor. Bu nedenle lider kendisine sorular sormak zorunda. Yaptıklarının, “yapmak istedikleri” olup olmadığını, istemeden de olsa yaptıklarını ve yapmak isteyip de yapamadıklarını bilmesi gerekiyor.  İnsanlara nasıl davrandığını sorgulamalı, eğer “kendisi olamayan” davranışları varsa bunları fark etmeli ve düzeltmek için çaba harcamalı. Lider, günün sonunda “kendisiyle konuşmak” ve bu soruları kendisine sorma ihtiyacını duymalı. Bu sürecin iki faydası var: Öncelikle lidere kendisini geliştirme fırsatı vermesi, bunun yanında rehberlik ettiği diğer insanları etkilemesi ve onların kendi değerlerini keşfetmelerini sağlaması.

Tevazu sahibi olmak liderlik için şart. Lider kim olduğunu ve nereden geldiğini hiçbir zaman unutmamalı. İnsana değer vermeyen, onun hakkına saygı göstermeyen bir kişinin, makamı ne olursa olsun, liderliğinden söz edilemez. Ayrıca lider ulaşılabilir ve herkese açık olmalı. Başarı ekip çalışmasının ürünüdür. Bu bağlamda başarıya katkı veren insanlar asla ihmal edilmemeli.  Başarısı, liderin tutum ve davranışları değiştirmemeli. Lider egosuna hâkim olmak ve alçakgönüllülüğünü her koşulda korumak zorunda. Çünkü makam ya da ulaşılan mertebe, asla kişiliğin belirleyicisi değil.  Liderler, kitleleri peşlerinden sürükleyebilen kişiler. Temel yönetici özelliği olan “yenilikçi” olmanın ötesinde “yaratıcı” olmak zorundalar. Organizasyonu yönetenlerin paylaştığı vizyonu belirleyen liderdir. Mevcut yapıdaki işleri yönetmekten öte, yapıyı sorgulayan ve onu geliştiren kişidir lider. Lider “insan” üzerine yoğunlaşır, statükodan uzaktır, dahası statükoya meydan okuyan kişidir.

Kaliforniya Üniversitesi’nden Prof. Joseph White liderlik konusunda uluslararası üne sahip bir uzman. Liderliğin zaman içinde değişikliğe uğradığını belirtiyor. Geçmişte liderlik diktatör olmaktan geçerken, günümüzde küresel ölçekte kabul gören liderliğin, çok yönlü olması gerektiğinin altını çiziyor. Liderlik için kişinin çok zeki olması yeterli değil. Liderin, çok yönlü düşünme kapasitesine sahip olması gerekiyor. Bu özellikleri doğuştan taşıması da şart değil. White kişiler isterse, liderlik niteliklerini öğrenip, uygulayabileceklerini dile getiriyor. Lider olmak için gerekli üç özelliği şöyle sıralıyor; yüksek hedefler koyması, mükemmel çalışanlar yaratmak için insanların eğitilmelerini ve coşkuyla işlerine sarılmalarını sağlaması.  White liderleri düşünceleri ve hareketleri ile çevresindeki insanları kendisine çekme becerisi olan kişiler olarak tanımlıyor Liderlik için, yapılan göreve “istek duymak” şart.  “Güçlü ve pozitif” bir karakter de işin olmazsa olmazı. Belli bir “sertlik”, “analitik düşünme gücü”, “mantıklı”, kararlarında “tutarlı ve kesin” olması da isteniyor. Hatta çoğunlukla kadınlarda bulunan; ilgili, çalışanları yetiştirebilen, yapıcı olabilmek gibi özellikler de gerekiyor. İnovatif olma ve risk alabilme ise, liderliğin en önemli karakter özellikleri.

Yöneticilik ve liderlik aynı şeyler değil. Yöneticilik “talimatlarla” ilgili bir görev ve görevin “zamanında ve planlandığı” gibi yapılmasını amaçlar. Liderin görevi ise “değişimi” sağlamaktır. Yönetici talimatlarla ve talimatların yapılıp yapılmadığı ile ilgilenirken, lider hedeflere ulaşma ve sonucunda değişim yaratma peşindedir. Günümüzde liderlik kavramı radikal biçimde değişime uğradı, temelinde saf otoritenin gücünü kaybetmesi yatıyor. Tarihsel süreçte liderlerin otoriteyi önce tanrıdan, daha sonra kral ya da kraliçeden aldıklarını görürüz. Bu liderlerin, çok eğitimli kişiler olmadığı bir gerçek. Otoriteyi kullanmaları da çok farklı. Bugünkü liderler ise çevresindeki insanların güvenlerini, saygılarını kazanmak durumundalar. Yoksa düşüncelerini aktarabilmeleri mümkün değil. Dahası, gereğinden fazla hırs, bencillik ve dürüst olmamak gibi negatif özellikler taşıyan kişilerin, asla lider yapılmaması gerekiyor. Bu konuda küresel ölçekte giderek büyüyen bir kamuoyu var.

Bugün küresel ölçekte başarılı liderler ağırlıklı olarak iş dünyasından çıkıyor. Siyaset, henüz bu düzeyde bir liderlik sergilemekten çok uzak. Dahası ihtiyaç da duymuyor. Nedenleri ayrı bir yazının konusu olacak kadar fazla. Özetle söylemek gerekirse; siyasetin işi kamu kaynaklarını yönetmek.  Bu kaynakların sahibi olan vatandaşın da kaynakların nasıl bir verimlilikle kullanıldığı pek umurunda değil. Çoğunluk geçim derdiyle meşgul ve kendisini kurtarma peşinde. Kamu yöneticilerinden “hesap verebilirlik” ve “şeffaflık” gibi günümüz iş dünyası yönetici sorumlulukları beklenmiyor. Mevcut yöneticiler de performansları ne olursa olsun, görevlerini sürdürmeye devem ediyorlar. Bu nedenlerle, yürürlükteki siyaset anlayışı değişmeden, liderlik anlayışının değişmesini beklemek gerçekçi değil.

Günümüzde liderler hem analitik düşünme hem de yaratıcı düşünme gücüne sahip kişiler. Steve Jobs Apple’ı, Bill Gates Microsoft’u, Elon Musk SpaceX, Tesla Motors ve Pay PAL’ı, Jack Welch’in GE’yi ve daha pek çok “lider yönetici”, marka şirketleri bu güce sahip oldukları ve bu gücü çalışanlarına aktardıkları için yarattılar. Küresel liderler, en başarılı kişilerin eleştirisine ihtiyaç duyuyor ve onları dinliyorlar. Bu eleştiriler nesnel gerçekliğe dayalı dürüst eleştiriler.  Yine bu liderler, diğer liderlerin yanlışlarından ders çıkarmaya çalışıyorlar. Ayrıca bu liderler “sonları” olduğunu biliyorlar. Planlanan ya da hiç beklenmedik bir anda gerçekleşen bir son. Liderin görev devretmesi kaotik bir süreç. En büyük güçlük, liderin çok uzun süre görevde kalmasında yatıyor. Bu nedenle; iş dünyasında görev süresi, en fazla on yıl ile sınırlandırılıyor.

Önümüzde tarihsel bir seçim var ve geleceğimize karar vereceğiz.‘Yeni Türkiye’yi yaratmak için, yeni bir siyaset anlayışına ihtiyacımız var. Bu dönüşümü, ancak çağın liderlik özelliklerine sahip bir liderle gerçekleştirebiliriz. Lider; bireyleri ortak hedeflere yönelten, onların bir araya gelmelerini sağlayan, güç ve bilgiyi toplayıp “sinerji” yaratan kişidir. Lider; performansıyla insanların ruh halini değiştirebilir, onları mutlu ya da mutsuz edebilir, çatışma potansiyelini artırıp ya da azaltabilir. Liderlik bu nedenle çok önemli. İş dünyasındaki “yeni liderlik” anlayışını, siyasetin de benimsemesini ve hayata geçirmesini diliyorum. Aradığımız her şey; güven, sevgi, barış, huzur, refah,adalet tümüyle siyasetin kendisini sorgulamasına ve dönüştürmesine bağlı.

Tuygan ÇALIKOĞLU

Not: Şubat 2019’da yazdığım yukarıdaki makalem, RUHSUZLUK adlı son kitabımda yayımlandı. Önümüzdeki “Cumhurbaşkanlığı” seçimi için gerçek bir uyarı niteliğinde olduğundan, gözden geçirerek yeniden yayımlamaya karar verdim.