Yaşamımızı tümüyle kuşatan teknolojiler dünyayı değiştiriyor ve birçok mesleğin yok olmasına yol açıyor. Nedeni toplumda değişen arz ve talep dengesi. Geçmişte de pek çok saygın meslek zaman içinde yok oldu. Bugün farklı olan; değişimin, insanı giderek sistemin dışına itmesi. Çünkü gelişen teknolojiler, insana olan ihtiyacı her geçen gün azaltıyor. Artık tam istihdam bir hayal. Dahası, dünyada çalışma günleri azalıyor. Avrupa ülkeleri başta olmak üzere; Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda haftada dört gün çalışma uygulamasını çoktan başlattı. Yakında geri kalan ülkeler de buna katılacak. Çünkü pek çok meslek artık insanlar tarafından değil, yapay zekâlar ve robotlar tarafından yapılmaya başlandı. Yaşanan değişim, geçmişte yaşananlardan çok farklı. Günümüzde zaman çok hızlı akıyor. Yaşam bildiğimiz yaşam olmaktan çıkmış durumda. Yapay zekâ ve robotlar insanın yerine geçtiğinden, hizmetler daha hızlı, daha kaliteli ve daha ucuz. Ancak bu işin memnuniyet veren tarafı. Bir de olumsuzluk yaratan tarafı var. Bu süreçte insanların işsiz kalmaları kaçınılmaz. Bilim insanları, bu sürecin insanı nasıl etkileyeceğini tartışıyorlar. Öngörüleri, “bildiğimiz insan” açısından iç açıcı değil. Yeni dönem; yaşamın her alanını derinden etkiliyor, değiştiriyor ve dönüştürüyor.

Geçmişe bakarsak, büyük beceri ve ustalık gerektiren pek çok meslek bugün artık yok. Günümüzde saygın kabul edilen birçok meslek de yakın gelecekte yok olacak. Çünkü otomasyon hayatımızın her alanına girmiş durumda. En çok etkilenecek mesleklerin başında; kasiyerlik, fast food çalışanları, postacılık, fabrika işçileri ve matbaa operatörlüğü geliyor. Pandemiyle birlikte internet üzerinden alışveriş çok arttı. Temassız ödeme başta olmak üzere, birçok ödeme şekli var. Nakitsiz toplum yolunda hızla ilerliyoruz. Marketlerde “insansız kasalara” ilgi her geçen gün artıyor. Self servis kasalar ve akaryakıt istasyonları dünya genelinde tercih ediliyor. Yakında bu hizmetler her yerde insansız hale gelecek. Fast food zincirleri; insanlara para vermek yerine, maliyetlerini düşürmek için bu sistemi teşvik ediyor. Sektörde yapay zekâ kontrollü robotlar çalışmaya başladı bile. Uygulama yakında küresel ölçekte yaygınlaşacak. Günümüzde paket teslimatları için kuryeler hala gerekli, ancak bunlar da değişime uğrayacak. Mektup, fatura, beyanname, tebligat vs. gibi evraklar artık çevrimiçi olarak görüntülenebiliyor. Dolayısıyla kâğıt olarak basılıp, bize teslim edilmesine gerek yok artık. Tekstil başta olmak üzere, imalat ve üretim işleri yüksek teknolojili makinelerle yapılıyor. Bu nedenle fabrika işçiliği de yakında yok olacak.“Basın Yayın” alanı çok büyük değişimin yaşandığı bir alan. Özellikle matbaa operatörlüğü ortadan kalkacak. Birçok yayın organı, gelişmiş teknolojilerle çevrimiçi içeriklere eğiliyor. Yakın gelecekte basın yayın sektörünün tümüyle tedavülden kalkması bekleniyor. Peki, geleceğin meslekleri neler olacak? Oxford Üniversitesi’nin araştırmasına göre; önümüzdeki 10 yıl içinde, pek çok meslek “insansız” olarak yapılabilecek. Geleceğin meslekleri ise; Yapay Zekâ Mühendisliği, Robotik Mühendisliği, Siber Güvenlik Uzmanlığı, Yazılım ve Uygulama Geliştiricisi, Oyun geliştiricisi ve Dijital Pazarlama Uzmanlığı.

Uluslararası şirketler, yapay zekâ alanına yoğun ilgi gösteriyorlar. Bu alana yapılan yatırımlar dikkat çekiyor. Önümüzdeki yıllarda yapay zekâ üzerine çalışacak kişilere ihtiyaç çok yüksek olacak. Bankacılık sektöründen, inşaat sektörüne kadar, aklınıza gelecek her alanda yapay zekâ devreye girecek. Bu alanlarda çalışmak isteyenlerin matematik, yazılım, büyük veri teknolojisi ve algoritmalarına hâkim olmaları gerekiyor.

Robot teknolojisinin gelişme potansiyeli de çok büyük. Şimdiden birçok sektörde üretim hatları robotlar tarafından yönetiliyor. Sağlık alnında da geniş uygulamalar var. Ameliyatlarda cerrahi yardım robotları fark yaratıyor. Riskler azalırken, hizmet kalitesi artıyor. Robotik mühendisi olmak için, matematik ve fen alanlarında yetkinlik gerekiyor. Ayrıca yazılım, bilgisayar ve algoritmalarda gelişmek şart.

Günümüzde bireylerin, şirketlerin ya da devlet kurumlarının önemli bilgileri sanal ortamda saklanıyor. Olası bir saldırı durumunda çok ciddi sorunların çıkması kaçınılmaz. Siber güvenlik, böyle durumlarda devreye giriyor ve koruyucu kalkan rolünü yerine getiriyor. Bilgisayar korsanları teknolojinin gelişimine paralel olarak kendini geliştiriyorlar ve güvenlik sistemlerini atlatmak için sürekli bir çaba içindeler. Bu nedenle siber güvenlik çok önemli bir meslek. Uzmanlık için; bilgisayar teknolojileri, yazılım, matematik gibi alanlarda çok gelişmiş olmak gerek. Ayrıca analitik düşünmek şart.

Yazılımın gücünü her sektörde görüyoruz. Firmalara teknolojik çözümler sunan yazılımcılar ve uygulama geliştiricileri popülerliğini hiçbir zaman yitirmeyecekler. Şirketlerin ihtiyaçlarını görerek yazılımda güncellemeler yapmaları çok önemli. Hayatımız bu insanların geliştirdikleri uygulamalarla kolaylaşıyor.

İnternette geçen zaman her geçen gün artıyor ve oyunlara ilgi çok yüksek. Oyun sektörü inanılmaz büyüyor. Bu nedenle oyunların alt yapısının sürekli olarak güncellenmesi gerek. Efektler ve görsellerin devamlı geliştirilmesi şart. Sektör büyüdükçe, oyun geliştiricilerine olan ihtiyaç artıyor.

Pandemide uygulanan kapanma sürecinde, insanlara “dijital yaşam” dayatıldı. Sunulan ve sürekli geliştirilen kolaylıklarla, insanlar da bu yaşama alıştılar. Pek çok sektör uzaktan çalışmaya başladı. Online alışverişler çok yüksek seviyeye ulaştı. Sosyalleşme, eğitim ve spor gibi faaliyetler bile dijital kanallardan yapılmaya başlandı. Bu nedenle dijital pazarlama uzmanlarına ihtiyaç, her geçen gün artıyor. Uzmanlık için, dijital trendleri yakından izlemek gerek. Sosyal medya platformlarına hâkim olmak, kendini sürekli geliştirerek dijital pazarlama trendleri oluşturmak şart.

Geleceğin mesleklerini çocuklarımıza nasıl kazandıracağız? Mevcut eğitim sistemimiz buna uygun mu? Ne yazık ki meslekler yok olurken, eski zihniyeti yansıtan eğitim sistemimiz hala yürürlükte. Hem müfredat hem öğretmenlerin yetkinliği hem de öğrenim saatleri çağın çok gerisinde. Sanayi toplum paradigmasına uygun “tek tip” insanlar yetiştirmeye devam ediyoruz. Ezbere dayalı, itaat eden, bilgiyi kullanamayan çocuklar yetiştirme çabasındayız. Bunların günümüzde hiçbir karşılığı yok. Nesnel bilgiye erişebilen, bilgiyi sorgulayabilen, gerektiğinde itiraz edebilen çocuklarımız yok denecek kadar az. Çünkü mevcut eğitim sistemi, itiraz edenin cezalandırıldığı bir sistem.

Sorun, sadece çocuklara ait değil, toplumsal boyutu var. Örneğin, herkesin elinde akıllı telefonlar var ve her türlü bilgiye ulaşma imkânı veriyor bu telefonlar. Ancak sunulan bilginin doğruluğunu değerlendirme, işleme ve kullanma becerisi var mı insanlarımızın? Çoğunluğun yok. Toplum olarak gerçek bilgi ile safsatayı ayıramıyoruz. Çünkü eğitim sistemimiz bunu yapacak beceriyi bize kazandırmıyor. Geçmişte ailelerini ve öğretmenlerini dinleyen çocuklarımız, bugün artık dinlemiyorlar. Neden dinlemiyorlar? Büyük bölümü; internetten edindikleri ve genelde sorgulamadıkları bilgilerle, aileleriyle, öğretmenleriyle tartışmaya giriyorlar. Çatışma kaçınılmaz oluyor. Haklı oldukları ve olmadıkları pek çok taraf var. Bu nedenle mevcut eğitim sisteminin sürdürülebilirliği yok. Eğitime yeni bir bakış şart. İnternet ve akıllı cihazları bilgiye ulaşmak için kullanmalıyız, “boş işler” yapmak ya da “zaman öldürmek” için değil. İnsanlar kendilerine sunulan bilgiden kuşku duymayı ve sorgulamayı öğrenmeliler. Gerektiğinde itiraz edebilmeliler. İtaatin yerini eleştirel düşünce almazsa; insanlar yaratıcı olamazlar, yeni fikirler geliştirmezler ve katma değeri yüksek bir üretimi gerçekleştiremezler. Bunun sonucu olarak ülke gelişmez, zenginleşmez ve insanların yaşam kalitesi yükselmez.

İktidar içinde bulunduğumuz çağın farkında değil. Hala tornadan çıkmış gibi “tek tip bir gençlik” istiyor. Ali Babacan bu hafta Eğitim Eylem Planı’nı açıklarken, çok çarpıcı bir ifade kullandı; “Erdoğan geçen yüzyılın zihin kodlarıyla hareket etmese ve Türkiye’nin gerçeklerini görse; bir yanına Çiller’i, öbür yanına her krizin ortağı olan Bahçeli’yi, bir başka yanına 28 Şubat’ın mimarı Perinçek’i alır da “Yeni Türkiye Yüzyılı’nı” açıklar mıydı? Anlamıyor, bilmiyor.”

Hatırlayalım 2011 yılında ne konuşuyorduk? Ak Parti, 2023 yılı hedeflerinden söz ediyordu. Kişi başına yıllık gelir hedefi 25 bin dolar, ihracat hedefi ise 500 milyar dolardı. 2023 yılına girdik. İhracatımız ne kadar? 250 milyar dolar. Kişi başı gelir ise; baskılanan kura rağmen 10 bin dolara bile ulaşamadı. Ak Parti, bunu çok büyük bir başarı olarak görüyor. Yoksa bu vahim durumu “müjde” olarak açıklar mıydı? Peki, neden 2023 hedeflerin yarısına bile ulaşamadık? Çünkü Erdoğan; özellikle 2018’den itibaren, atamalarda liyakatten uzaklaştı, karar alırken istişareye, ortak akla yer vermedi. MB başta olmak üzere, özerk kurumların bile itaat etmelerini istedi. Dinlemeyeni görevden aldı. Bu süreçte; başta ekonomi, hukuk ve eğitim alanında, bırakın gerekenlerin yapmayı, ülke olarak daha da geriye gittik.

Aileler çocuklarının gelecekleri için büyük fedakârlık yapıyorlar. Amaç çocuklarının iyi bir meslek sahibi olmaları. Ancak günümüzde pek çok meslek yok olurken, “geleceğin meslekleri” ortaya çıkıyor. Peki, çocuklarımız bu meslekleri nasıl edinecekler? Tabi ki çağa uygun bir eğitimle. Ancak“evrensel hukuku” tesis etmeden; ekonomi ve eğitim başta olmak üzere, hiçbir alanda gelişme beklememeliyiz. Bu gerçeği herkesin anlaması ve çevresindekilere anlatması şart. Başka çıkış yok.

Toygan ÇALIKOĞLU