İstiklal Marşımızın şairi Mehmet Akif Ersoy, “Safahat” adlı şiir kitabında şöyle diyor:

“Geçmişten adam hisse kaparmış… Ne masal şey!

Beş bin senelik kıssa yarım hisse mi verdi?

Tarihi tekerrür diye tarif ediyorlar;

Hiç ibret alınsaydı, tekerrür mü ederdi?”

Atatürk, Kurtuluş Savaşı sırasında hem işgalciler hem de iç düşmanlarla savaşmak zorunda kaldı. Kurtuluş Savaşı’nın başarıya ulaşması sonrasında toplanan Lozan Konferansı sırasında her iki tarafta savaş suçu işlemiş olanları kapsayan geniş bir af çıkarılması gündeme geldi. Hâlbuki Türkiye, Kurtuluş Savaşı’na karşı cephe almış, savaşmış olanların, Sevres Anlaşması gibi bir milletin yok oluş belgesini imzalayanların “genel af” dışında bırakılması için hazırlık yapılmasını kararlaştırdı. Mustafa Kemal’in başkanlığında yapılan, İsmet Paşa, Fevzi Çakmak, Kazım Özalp, Ali Fethi Okyar, Yusuf Kemal Tengirşenk ve Adalet Bakanı Seyit Bey ile İstiklal Mahkemesi Başkanı İhsan Eryavuz’un katıldığı toplantıda; “Kurtuluş Savaşı’na karşı çıkan ve yurtdışına kaçanların ülkeye sokulmaması, içeride bulunanların da yurtdışına çıkarılmaları” görüşünde karar kılındı.  

Lozan Barış Antlaşması sırasında imzalanan bir protokol gereğince, Türkiye bu anlaşmanın imza tarihine kadarki dönem için bir “genel af” ilân edecekti. Bu genel aftan 150 kişilik bir grup istisna tutuldu. Bunlara “150’likler” denildi. Bunların içerisinde;  Padişah Mehmet Vahdettin’in maiyetinde bulunan yedi, hükümet üyelerinde başta eski Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi olmak üzere altı,  Sevres Anlaşması’nı imzalayan üç, Kuva-yı İnzibatiye’ye dâhil yedi, mülkiye ve askeriyeden otuz iki, Çerkez Etem ve adamlarında dokuz, Çerkez Kongresine üye olarak katılan on sekiz, polislerden on üç, gazetecilerden on üç ve diğer şahıslardan Mustafa Sabri’nin oğlu İbrahim Sabri’nin de bulunduğu kırk bir kişi yer alıyordu.

150’likler Kurtuluş Savaşı’nda TBMM Hükümetine ve ulusal mücadeleye karşı tavır almış kimselerdi. Bu listede Mütareke döneminde Kale-i Sultaniye Mutasarrıfı olan Mahmut Mahir Bey ile Biga’dan Çerkez Kongresi’ne katılan ve “Bigalı Nuri Bey Oğlu İsa” da vardı.

150’liklerin 53’ncü sırasında yer alan “Esbak Çanakkale Mutasarrıfı Mahmut Mahir” 1888 Mülkiye’den mezun oldu. Basra vilâyetinin, Şatrat-ül-Mütefik kazasında arkeolojik kazılar yapan Fransızlarla beraber çalıştı. Tarih-coğrafya öğretmenliği yaptı. Devlette İzmir vilâyeti maiyet memurluğundan sonra Köyceğiz, Çal, Yanya, Peklin, İncesu, Develi, İskenderun, Kamilnos, Yenipazar, Nevşehir, Ayvalık, Aynaroz ve Sayda kazalarında kaymakamlık görevinde bulundu.

Yaptığı bir usulsüzlükten dolayı 1905 yılında azledildi. Üç yıla yakın açıkta kaldıktan sonra halksızlığa uğradığını belirterek İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra kurulan “Siyasi Mağdurlar Komisyonu’nun” yaptığı inceleme sonucunda çıkarılan kanundan yararlanarak mutasarrıflığa terfi ettirildi. Necid, Hudeyde, Dedeağaç mutasarrıflıklarında bulundu. Balkan Savaşı sebebiyle tayin edildiği Oraç’a gitmeyerek açıktan maaş aldı. Bu nedenle 1915’te emekliye sevk edildi. 16 Aralık 1918’de Afyon Mutasarrıflığına atandı. İstanbul Hükümeti lehinde, Millî Mücadele aleyhinde faaliyette bulundu. Halkın aldığı tedbirler sonucu Afyon Kadısı’nı vekil bırakarak Afyon’dan ayrıldı. Daha sonra Çanakkale Mutasarrıflığı’na getirildi. 30 Kasım 1921 tarihinde görevinden azledildi. Bundan sonra şehzadelere muallimlik yaptı.

Çerkez Kongresi’ne katılan “Bigalı Nuri Bey Oğlu İsa” ise “150’likler” listesinin 77’nci sırasında yer aldı. Bu listede yer almasının sebebi Güney ve Doğu Marmara’da yaşayan Çerkezlerin Yunanistan’la bir konfederasyon yapma konusunda hazırlanan bildiriye imza koymasıdır.

28 Mayıs 1927’de 150’likler TBMM’de kabul edilen bir yasa ile Türk vatandaşlığından da çıkarıldılar. Atatürk’ün hayatının son günlerinde onun buyruğuyla 26 Haziran 1938’de çıkartılan 3527 sayılı yasayla affedildiler ve isteyenlerin dönebilmeleri sağlandı. 150’liklerin bir kısmı yurda döndü, bir kısmı ise yurtdışında kalmaya devam etti. 

150’liklerden bazıları yurda döndükten sonra tekrar siyasete atıldılar. 20 Temmuz 1948 tarihinde kurulan ve fahri başkanlığını Mareşal Fevzi Çakmak’ın yaptığı Millet Partisi içinde 150’likler konusu, partinin 1949 yılında yapılan Birinci Büyük Kongresi’nde tartışmalara neden oldu.

Tartışmalar sırasında Ahmet Tahtakılıç, parti tüzüğünde bir değişiklik yapılarak “150’liklerin Millet Partisi’ne giremeyeceklerinin” eklenmesini istedi. Raif Ogan ise “geniş bir hürriyet isteyen Millet Partisi’nin bu gibi affedilmiş eşhası arasına almakta hiçbir mahsur olmadığını, bunları partiye almamanın hukuk prensiplerine aykırı düşeceğini” söyledi. Bu görüşü Nurettin Osman Savcı ve Necati Taşbaş da desteklediler. Fuat Arna ise “partinin vatan için kurulmuş olduğunu, vatana ihanet ettikleri sabit olan kimselerin bir ahlâk partisi olan Millet Partisi’ne girememeleri gerektiğini” belirtti. Aydın vilayeti Millet Partisi delegesi Şaban Süreyya da bu fikri savundu. Orhan Ergüder ise “Milletin vicdanında muazzam bir karaborsa oyunu oynandığı zehabını uyandıran şahısların partide yeri yoktur” diyerek 150’liklerin partiye alınmamasının gerçek nedeninin oy kaygısı olduğunu ifade etti. 

Bu tartışmalar sonunda 150’liklerin partiye girmeleri uygun görülmedi. Millet Partisi içinde İslâmcı grubu oluşturanlar, 150’likler listesinde yer alan ve Osmanlı hanedanının hizmetinde bulunmuş kimselerin partiye alınmasıyla memlekette eskiye dönülmesini isteyen grupların da desteğinin sağlanacağı düşünmekteydiler.

Aradan altmış sekiz yıl geçti. 150’likler konusu eski Şeyhülislamlardan Mustafa Sabri’nin isminin bir okula verilmesi ile tekrar gündeme geldi. İnsan sormadan edemiyor; “Tarihten ders alınsaydı hiç tekerrür eder miydi?”