thejrc.org
Bugun...
Bizi izleyin:


Dr. Mithat Atabay


Facebookta Paylaş









Darbe Girişimleri ve Seçimler Dönemi (1962-1965)
Tarih: 10-05-2015 08:55:00 Güncelleme: 10-05-2015 08:55:00


27 Mayıs 1960 İhtilalı’ndan sonra Talat Aydemir tarafından biri 22 Şubat 1962’de diğeri 20/21 Mayıs1963’te olmak üzere iki darbe girişimi yapılmıştı. Talat Aydemir liderliğindeki 22 Şubatçılar, 27 Mayıs’ın toplumsal bir devrim hareketi olarak başladığını ancak hedeften uzaklaşılarak iktidarın Cumhuriyet Halk Partisi ve Adalet Partisi koalisyonuna teslim edildiğini iddia ederek yeni bir ihtilal gerektiğini savunmuşlardı.

 

22 Şubat 1962 olayından sonra pek çok subay emekli edilerek ordudan uzaklaştırılmıştı. Başbakan İnönü, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yaptığı konuşmada “Harp Okulu öğrencileri aldatılmıştır” diyerek olayların büyüklüğünü örtbas etmeye çalışmıştı. İnönü’nün bu konuşması üzerine Harp Okulu öğrencileri ertesi gün Taksim Cumhuriyet Anıtı’na üzerinde  “Atatürk ve Türk Ulusu, Harbiyeli aldanmaz” yazan bir çelenk bırakmışlardı.

 

22 Şubat’ta yaşanan başarısızlığa rağmen, 22 Şubatçılar yeni bir harekete girişmekte gecikmemişlerdi. Talat Aydemir tarafından, 20/21 Mayıs 1963 gecesi ikinci bir darbe girişimi daha gerçekleştirilmişti. İstanbul ve Ankara’da başlayan darbe girişiminde radyo istasyonları ele geçirilmiş ve ihtilal bildirisi okunmuştu. Ankara Radyosu’ndan Silahlı Kuvvetlerin içinde bulunulan kötü duruma son vermek için yönetime el konulduğu duyurulmuştu. Ancak radyo binasına giden tank birliği henüz emniyeti sağlamadan yapılan ihtilal duyurusu karşıt güçleri hemen harekete geçirmiş, Meclis’in feshedilmesi bakanlıkların işgali, Genelkurmay ve Kuvvet Komutanlıklarının kontrol altına alınması planı gerçekleştirilememişti.

 

20-21 Mayıs 1963 darbe girişiminin başarısızlıkla sonuçlanması ile Albay Talat Aydemir, Yarbay Osman Deniz, Binbaşı Fethi Gürcan ve Üsteğmen Erol Dinçer tutuklanmıştı. Darbe girişimcileri, yapılan yargılama sonucunda idam cezasına çarptırılmışlardı. 4 Şubat 1964 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yapılan oylamada Talat Aydemir, Fethi Gürcan ve Osman Deniz’in idam kararları onaylanmıştı. Erol Dinçer’in idam kararı yeterli çoğunlukta kabul edilmediğinden idam edilmekten kurtulmuştu. Cumhuriyet Senatosu, 12 Mart 1964’te Talat Aydemir ve Fethi Gürcan’ın idam kararını onaylamıştı. Osman Deniz’in idam kararını ise onaylamamış, Osman Deniz de idamdan kurtulmuştu. Fethi Gürcan 26 Haziran 1964’te, Talat Aydemir 5 Temmuz 1964’te Ankara Cezaevi’nde idam edilmişlerdi. Böylece 22 Şubat 1962 ve 20/21 Mayıs 1963 tarihlerinde gerçekleştirilen iki darbe girişiminin liderleri ortadan kaldırılmıştı.

 

17 Kasım 1963’te yapılacak olan ve ilk kez vatandaşların direkt belediye başkanı adayına oy verecekleri mahalli idareler seçimi için partiler tüm Türkiye’de olduğu gibi Çanakkale’de de yoğun bir seçim propagandası çalışmaları gerçekleştirmişlerdi. Özellikle iki büyük parti, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Adalet Partisi (AP) teşkilatlarının önde gelen şahsiyetleri Çanakkale’nin altı semtindeki kahve ve gazinolarda toplanan şehrin sakinlerine konuşmalar yaparak onların oylarına talip olmuşlardı.

 

Belediye Başkanlığı için CHP’den İzzet Melih Dilmaç, AP’den Sadi Fenercigil aday olmuşlardı. Cumhuriyet Halk Partisi’nin İl Başkanı Orhan Özkan, İzzet Melih Dilmaç, Tuğrul Aksoy ve Cahit Altan Çanakkale’ye hizmet etmenin güzellikleri üzerinde konuşmalar gerçekleştirmişlerdi. TBMM’nin tatil olmasından yararlanan CHP milletvekilleri Burhanettin Arat ve Osman Şefik İnan ile senatörler Ali Aksoy ve Halit Sarıkaya, Meclis’te yapılmakta olan çalışmaların durumunu rakamlarla izah ederek, Çanakkale’ye milletvekili ve senatör olarak kazandırdıkları olanaklar hakkında seçmenlere bilgiler vermişlerdi.

 

Adalet Partisi İl Başkanı Nihat Altan, Belediye Başkan Adayı Sadi Fenercigil, Adalet Partisi milletvekillerinden Nihat Akay ve Rafet Sezgin, köy ve bucaklarda partilerinin görüşlerini dile getirmişlerdi.

 

17 Kasım 1963 günü yapılan yerel yönetimler seçimlerinde seçimlere katılım % 75 olmuş ve seçim sonucunda Bayramiç ve Bozcaada haricinde bütün ilçelerdeki belediye başkanlıklarını Adalet Partisi adayları kazanmışlardı. Belediye Encümeni ve muhtar seçimlerinde de Adalet Partisi çok fazla fark yapmıştı. Çanakkale şehir merkezinde AP’den Sadi Fenercigil 2842 oy, il genel meclisinde 2655 oy, CHP’den İzzet Melih Dilmaç 1966 oy ve il genel meclisinde 1920 oy almışlardı ve Belediye Başkanlığını Sadi Fenercigil, İl Daimi Encümen üyeliğini AP’den Süreyya Okan ve CHP’den Hüseyin Ersavaş kazanmışlardı. Belediye Meclisi’ne AP’den Nahit Altan, Vedat İzgi, Mehmet Salih Tanyel, İsmail Hakkı Orhon, Rıfkı Başaran, Yusuf Özer, Mehmet Topçubaşı, Hüseyin Oktay, Ömer Önder, Ali Çetin, İsak Kumru, Halit Turuğ, Ali Kalyoncu ve Cemal Ergen, CHP’den Tuğrul Aksoy, Yako Jakmolinas, Fuat Gökhan, Salamon Eral, Memnune Özdemir, Ali Bozcaada, Cahit Altan, Reşat Tabak, Cahit Apaydın ve Necdet Terzioğlu seçilmişlerdi. Adalet Partisi’nden olmak üzere; Cevatpaşa Muhtarlığı’na Ali Şen, Fevzipaşa Muhtarlığı’na Tevfik Sürgün, Barbaros mahallesi Muhtarlığı’na Bayram Özden, Aslanca Mahallesi Muhtarlığı’na Cemal Nalbantoğlu, Namık Kemal Mahallesi Muhtarlığı’na Hüsnü Akkoyun seçilirken, Kemalpaşa Muhtarlığı’na ise bağımsız Hasan Hadımoğlu kazanmıştı.

 

Seçimden sonra İzzet Melih Dilmaç “Muhterem Hemşehrilerime” başlığı ile şöyle bir teşekkür mesajı yayınlamıştı: “Güzel Çanakkalemize hizmet gayesi ile mensup olduğum CHP tarafından belediye reisi adayı olarak gösterildim. Seçime iştirak eden sayın hemşehrilerimizin çoğunluğu bu kutsal vazifeyi Sadi Fenercigil kardeşimize vermiş bulunuyor. Kendilerini ve diğer vazife almış arkadaşlarımı tebrik eder, Çanakkalem için hayırlı ve başarılı çalışmalar dilerken partime ve şahsıma oy vermek lütfunda bulunan muhterem seçmen vatandaşlarıma teşekkür etmeyi borç bilirim-İzzet Melih Dilmaç” Adalet Partisi’nden Çanakkale Belediye Başkanı seçilen Sadi Fenercigil, 25 Kasım Pazartesi günü yeni görevine başlamıştı.

 

Seçimlerden kısa bir süre sonra, Başbakan İsmet İnönü Amerika’da bulunduğu sırada Cumhuriyet Halk Partisi’nin koalisyon ortağı olan Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi hükümetten çekildiklerini açıklamışlardı. Başbakan İsmet İnönü, Amerika Birleşik Devletleri dönüşü 2 Aralık 1963 günü istifasını Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’e sunmuştu. Hükümetin düşmesinde bir taraftan Amerika’nın tutumu etkili olurken, diğer taraftan mahalli seçimlerde Adalet Partisi’nin çok başarılı bir sonuç alması esas sebepleri oluşturmuştu. Hükümet kurma görevi AP Genel Başkanı Ragıp Gümüşpala’ya verilmişse de, Gümüşpala, hükümeti kuramamıştı. Böyle bir ortamda İsmet İnönü üçüncü koalisyon hükümetini kurmuştu. Bu hükümet Cumhuriyet Halk Partisi ve bağımsızlardan oluşuyordu. Yeni Türkiye Partisi de hükümeti dışarıdan destekliyordu. Üçüncü İnönü Hükümeti 25 Aralık 1963-13 Şubat 1965 tarihleri arasında görevini sürdürmüştü.

 

Bu dönemde Çanakkale’nin de içinde bulunduğu Cumhuriyet Senatosu’nun üçte bir yenileme seçimleri 7 Haziran 1964 günü yapılacaktı. Bu seçimleri kazanabilmek için siyasal partiler Çanakkale’de büyük bir yarışa girmişlerdi. Nisan ayı başında genel seçimlerde YTP’den aday olan ve seçilemeyen Ömer Mart, Çanakkale’ye gelerek AP’den aday olmak için nabız yoklamaya başlamıştı. Onu Ziya Termen izlemişti. Çan Madencilik sahibi mühendis Adnan Demirci de senatör olabilmek için çaba sarf etmeye başlamıştı. AP İl Başkanı Nahit Altan da aday olmak için çalışıyordu. Senatör olmak için CHP’den 5, AP’den 3 ve CKMP’den de 1 kişi müracaat etmişti. Yapılan değerlendirmeler sonucunda; Cumhuriyet Halk Partisi’nden İmadettin Elmas ve Mustafa Çalıkoğlu,  Adalet Partisi’nden Avukat Orhan Nahit Altan ve Öğretmen Kastamonulu Ziya Termen ile Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi’nden Şemsettin Özer senatör adayı olarak seçime katılmışlardı.  Seçim kampanyası hızlı başlamıştı. CHP Çanakkale milletvekilleri Şefik İnan ile Burhanettin Arat, AP Çanakkale milletvekili Süreyya Endik, Nihat Akay ve Rafet Sezgin ile AP İzmit senatörü Lütfi Tokoğlu ve Uşak CHP milletvekili Dr. İbrahim Bulacalp adaylara yardım etmek ve seçim propagandası için Çanakkale’ye gelmişlerdi.  İmadettin Elmas, seçim çalışmalarını Gökçeada’dan başlatırken, Mustafa Çalıkoğlu da Lâpseki’den başlatmıştı. Seçimlere iki gün kala AP Genel Başkanı Ragıp Gümüşpala, seçim çalışmaları için geldiği İstanbul’da kalp krizi geçirerek yaşamını yitirmişti. AP Genel Başkanlığı için, en şansız daya olarak gösterilen Süleyman Demirel, genel başkanlığa seçilmişti.

 

Senato üçte bir yenileme için yapılan seçimlerde CHP barajı aşamamış ve iki senatörlüğü de AP kazanmıştı. CHP Çanakkale’de 33.316 oy alırken, AP 68.471 oy alarak CHP’nin oylarının iki katından fazla oy almıştı. Seçimlerden bir gün sonra yeni seçilen senatörler, Çanakkale Şehir Kulübü’nde 120 kişiden oluşan partilerinin önde gelen şahıslarına bir teşekkür yemeği vermişlerdi. Çanakkale’den yeni seçilen senatörlerden Orhan Nahit Altan 1924 yılında Adana’da doğmuştu. İstanbul Hukuk Fakültesi’ni bitirmiş ve serbest avukatlık yapmış, 7 Haziran 1964’te Cumhuriyet Senatosu’na senatör olarak seçilmiş, Cumhuriyet Senatosu Başkanlık Kâtip Üyeliği ve İdare Amirliği’nde bulunmuştu.

 

Senatör seçilen Avukat Nahit Altan, 24 Mayıs 1968 tarihinde Ezine’de yaptığı bir kapalı salon toplantısında tabii senatörlere aşırı bir dille hücum ederek “PİÇ” terimini kullanınca Garnizon Komutanı ve diğer subaylar senatörün konuşmasına müdahale etmişlerdi. Bu söz dinleyenler arasında da şiddetle kınanmış ve halk toplantının yapıldığı kahvehanenin yanına gelen subay ve astsubaylara büyük tezahürat yapmış ve AP Senatörü Nahit Altan Çanakkale’ye dönmek zorunda kalmıştı. Ertesi günü tabii senatörler Nihat Altan’a şöyle bir telgraf göndermişlerdi: “Ezine ve Çanakkale’deki seçim konuşmalarınızda bizi hedef alarak kullandığınız dil, kişiliğinizi göstermektedir. Hakkınızda her türlü işlem elbette ki yapılacaktır. Bu millet ve ülkeye en küçük bir saygı ve bağlılığınız varsa nifak ve kin saçan dilinizi tutmanız için Ezine’deki olayın size bir ihtar olmasını dileriz.”

 

Çanakkale Senatörü Avukat Nahit Altan’ın görevi, 14 Ekim 1973 tarihine kadar sürmüştü. Evli ve iki çocuk babası olan Altan, 2 Nisan 1988’de vefat etmişti.

 

Çanakkale’den seçilen ikinci Adalet Partili senatör olan Ziya Termen, 1917 yılında Çerkeş’te doğmuş, Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat bölümünden mezun olmuş ve çeşitli yerlerde öğretmenlik yaptıktan sonra, Basın Yayın Genel Müdür Yardımcılığı görevi sırasında 9.Dönemde yapılan ara seçimlerde Kastamonu’dan milletvekili seçilmiş, 10.dönemde de milletvekilliğini sürdürmüştü. Adalet Partisi’nden 7 Haziran 1964’te senatör seçildikten sonra, parti içerisinde Ferruh Bozbeyli ile birlikte hareket etmiş önce partiden istifa etmiş ve bir süre bağımsız kaldıktan sonra da Demokratik Parti’ye katılmıştı. Senatörlük görevini 14 Ekim 1973’e kadar sürdüren Ziya Termen, 22 Aralık 1979’da yaşamını yitirmişti. 

 

7 Haziran 1964 tarihinde yapılan Cumhuriyet Senatosu seçimlerinden sonra sıra milletvekili genel seçimlerine gelmişti. Seçimlere gelmeden önce seçim sistemi değiştirilmiş ve 10 Ekim 1965 tarihinde yapılan seçimlerde “Milli Bakiye Sistemi” uygulanmıştı.

 

13 Şubat 1965’te hükümetin görevden ayrılmasından sonra Suat Hayri Ürgüplü Adalet Partisi, Yeni Türkiye Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Millet Partisi’nden oluşan bir hükümet kurulmuştu. AP Genel Başkanı Süleyman Demirel milletvekili olmadığı için Başbakan olamıyordu, o nedenle böyle bir hükümet kurulması yoluna gidilmişti. Bu hükümet ülkeyi 1965 seçimlerine götürmüş ve sivil yönetime geçiş sürecini tamamlanmıştı.

 

1965 yılında yapılan seçimlere Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet Partisi, Millet Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, Türkiye İşçi Partisi ve Yeni Türkiye Partisi katılmıştı. Seçimlerde; AP 4.921.235 oyla % 52.87, CHP 2.675.785 oyla % 28.75, MP 582.704 oyla % 6.26, YTP 346.514 oyla % 3.72, TİP 276.101 oyla % 2.97, CKMP 208.696 oyla % 2.24 aldılar. Bağımsızlar da 296.528 oyla % 3.19 başarı gösterdiler.  AP 240, CHP 134, MP 31, YTP 19, TİP 15, CKMP 11 milletvekilliği kazanırken bağımsızlar hiç milletvekilliği kazanamamışlardı.

 

Türkiye geneline göre AP Çanakkale’de daha fazla oy almıştı. Partilerin Çanakkale’de aldıkları oylar ve oranları şöyleydi: AP 75.863 oy ve % 63.38 oranla 3 milletvekilliği, CHP 32.099 oy ve % 26.82 oranla 2 milletvekilliği, MP 5.067 oy ve % 4.23, CKMP 4.182 oy ve % 3.49 ve TİP 2.479 oy ve % 2.07 almışlardı. YTP ve bağımsızlar ise hiç oy alamamışlardı. Çanakkale’de AP’den Ahmet Nihat Akay, Muammer Baykan ve Refet Sezgin milletvekili seçilirken, CHP’den Mustafa Cihat Baban ve Osman Şefik İnan seçilmişlerdi.

 




Bu yazı 18538 defa okunmuştur.

FACEBOOK YORUM
Yorum

YAZARIN DİĞER YAZILARI

ÇOK OKUNAN HABERLER
FOTO GALERİ
  • Bebişler
    Bebişler
  • Yurdum İnsanı
    Yurdum İnsanı
  • FANTASTİK
    FANTASTİK
  • ATATÜRK
    ATATÜRK
FOTO GALERİ
VİDEO GALERİ
  • Doğtaş Mobilya'dan 18 Mart'a Özel Video
    resim yok
  • 18 Mart Çanakkale Deniz Zaferi 108'nci Yıldönümü
    18 Mart Çanakkale Deniz Zaferi 108'nci Yıldönümü
  • Çanakkale 2015 Tanıtım Filmi
    Çanakkale 2015 Tanıtım Filmi
  • Barışın ve Özgürlüklerin Kenti "Çanakkale"
    Barışın ve Özgürlüklerin Kenti
  • TSK'dan Muhteşem Çanakkale Türküsü
    TSK'dan Muhteşem Çanakkale Türküsü
  • Çanakkale Gangnam Style
    Çanakkale Gangnam Style
VİDEO GALERİ
YUKARI