Atatürk 10 Kasım 1938 tarihinde gözlerini yumduğundan beri aradan on beş yıl geçmişti. O zamandan beri üzerinde çalışılmakta olan Anıtkabir inşaatı 1953 yılında sona erdi ve Atatürk’ün naşı, Etnografya Müzesi’ndeki “muvakkat” kabrinden alınarak büyük bir törenle Anıtkabir’e nakledildi. Bu 10 Kasım 1953 tarihi Türk milletinin tarihinde ve kalbinde unutulmaz bir sayfa olarak yer alacaktı.

Anıtkabir Projesinin mimarı olan Ordinaryüs Profesör Doktor Emin Onat, Anıtkabir’in yapılması ile ilgili olarak açılan proje yarışmasına ne gibi bir düşünce ile girdiğini 1953 yılında şöyle anlatıyor:

“Atatürk’ün şahsında Türk milletinin temsil edecek olan böyle bir abidenin milletlerarası proje müsabakasına iştirak etmek, her Türk mimarının milli bir vazifesiydi. Ben de bu vazifeyi ifa etmiş olmak için müsabakaya katıldım.”

1.Gelen Anıtkabir Projesi  Mimar Arnoldo Foschini

Anıtkabir proje yarışmasına; Almanlar, abide sahasında tanınmış mimarlarının vermiş oldukları 11 proje ve İtalyanlar da 8 projeyle büyük ekipler halinde katıldılar. Bunlardan başka İsviçre’den 2, Fransa’dan 3, Avusturya ve diğer ülkelerden katılan projelerle 27 yabancı proje mevcuttu. Jüri, bu projeler arasında, şartnamesine göre 3 projeyi seçti ve 5 projeyi ödüle layık gördü. Bu seçilen 8 projen 3’ü Türk’tü. Bu durum ülkemizin mimarlık alanında başarı durumunu göstermesi açısından dikkat çekici bir durumdu.

Proje yarışması jürisinde yabancı bilim adamı olarak, Uluslararası Mimarlar Birliği tarafından seçilmiş olan Alman Yüksek Mimar Paul Bonatz, İsveçli Profesör Tenghom ve Macar Profesör Karoly Wichinger vardı. Türk olarak da; Bayındırlık Bakanlığı Yapı ve İmar İşleri Başkanı Muammer Çavuşoğlu (Menderes döneminde önce Bayındırlık Bakanlığı Müsteşarı daha sonra milletvekili ve bakan olacaktı) ve Ankara İmar Müdürü Muhlis Sertel’di. Başbakanlık Ordinaryüs Profesör Doktor Emin Onat’ı da hakem heyetine tayin etmiş ve o sırada görev yaptığı Yüksek Mühendislik Mektebi (İstanbul Teknik Üniversitesi) Rektörü’ne telefonla durumu bildirmişse de Rektör Profesör Doktor Tevfik Taylan, kendilerine Emin Onat’ın proje yarışmasına katılmış olduğunu ve projesini de göndermiş olduğunu bildirerek, bu şartlar altında jüri üyesi olamayacağını söylemişti.

2.Gelen Anıtkabir Projesi Mimar Yuhannas Krüger

Rektör Profesör Doktor Tevfik Taylan, Bakanlıkla yaptığı bu görüşmeyi aynı gün öğle yemeğinde Emin Onat’a söylediğinde Profesör Emin Onat buna çok üzülmüştü. Onat’ın üzüntüsü; her ne kadar böyle bir yarışmaya katılmışsa da kazanma olasılığını çok az görüyor ve böyle bir jüride dünya otoriteleri ile beraber çalışmayı daha anlamlı buluyordu. Hatta Rektör’e “projesini çekebileceğini” dahi söylemiş ve “Keşke Ankara’ya cevap vermeden önce bana bu hususu bildirmiş olsaydınız” diye sitem etmişti. Bunun üzerine Rektör Taylan, yemekten sonra telefon edebileceğini ve Onat’ın isteğinin olabileceğini söylemişti. Yemekten sonra Rektörün odasına giderken merdivenlerde Ordinaryüs Profesör Doktor Kerim Erim’e  rastladılar. Rektör Taylan, durumu Profesör Kerim Erim’e de anlattı. Kerim Erim, Profesör Onat’a kazanma şansının ne oranda olduğunu sordu. Onat da, 50 kadar projenin yarışmaya katıldığını belirterek kazanma şansın 1/50 olduğunu söyledi. Bunun üzerine, Ordinaryüs Profesör Doktor Kerim Erim, Emin Onat’a; “Emin oğlum, şansın ellide bir değil, binde bir olsa bile, bu kadar emek verip projeyi yaptıktan sonra ben olsam çekilmezdim. Hata ediyorsun” dedi.

Profesör Onat, o anda düşündü ve hocasına hak verdi. Rektör Taylan’a Ankara’ya telefon etmekten vazgeçtiğini bildirdi. Sonra da bilindiği üzere yarışmayı Profesör Doktor Emin Onat ve Doçent Doktor Orhan Arda’nın projesi kazandı. Unutmamak gerekir ki bazen hayatta ufacık tesadüfler insanların geleceği üzerinde çok büyük roller oynuyor.

3.Gelen Anıtkabir Projesi Emin Onat Orhan Arda

Proje yarışmasını kazanan Profesör Doktor Emin Onat, Anıtkabir projesinin gerçekleştirilmesinde baştan sona kadar hep Türk personelle çalıştı. Anıtkabir’in mimarı Türk, mühendisi, ustası ve işçisi Türk’tü. Atatürk ilk defa Ankara’yı kurmaya başladığı zaman ülkede Türk mimarı hemen hemen yok gibiydi. Bu nedenle o zaman Ankara’da ve hatta Türkiye’nin birçok yerinde yapılmış olan büyük eserler, hep yabancı mimarların, hatta yabancı usta ve işçilerin eseriydi. Otuz yılda, bir nesil boyunca o kadar çok kalifiye eleman yetişmişti ki, Anıtkabir gibi büyük eserin her tarafı Türk personel tarafından yapılabildi. Bu Cumhuriyet neslinin mimarlık sahasında ülkede kısa bir zaman diliminde yapmış olduğu hamlenin en güzel örneğidir.

Anıtkabir projesinin mimarı olan Ordinaryüs Profesör Doktor Emin Onat’a Anıtkabir tamamlandıktan sonra “Böyle bir müsabaka bugün yapılmış olsaydı ve siz de ona bugün katılmış bulunsaydınız gene aynı projeyi mi yapardınız” diye sorduklarında; Onat’ın cevabı şöyle olmuştu:

“Evet, bugün de aynı projeyi yapardım. Belki de eserin bitmiş şeklini gördüğüm için böyle düşündüğüm sanılır. Filvaki, kağıt üzerindeki projeyle yapılmışı arasında daima büyük fark vardır. Böyle bir abidenin içinde insan büyüklüğüne nazaran verilmiş olan ebadın tesirleri, abidenin yapıldığı yetin güneşi, ışığı ve atmosferi, insanın evvelden kestiremeyeceği faktörlerdir.”

Profesör Doktor Emin Onat, sözlerini şöyle sürdürmüştü: “Tabiatla nispetler üzerinde yapılan işi gördükten sonra daha olgun neticelere varmak mümkündür. Bu, bizim kudretimiz dâhilinde olarak yapabileceğimiz ve bu hale gelebilmesi için 13 yıllık emek verdiğimiz bir neticedir. Fakat şunu da unutmamak lazımdır ki, sanat eserlerinde gaye, muhakkak ki, güzele varmaktır. Fakat gene de muhakkak ki, her güzel eserin daha güzeli ve o güzelin daha üstün bir güzeli mevcuttur. Bu bakımdan, hiçbir eser gayesine varmış değildir.”

Profesör Emin Onat, maddi imkânsızlık nedeniyle Anıtkabir’in projede belirtile şekliyle yapılamamasını ise şu anlamlı cümle ile dile getirmişti:

“Gönül isterdi ki, Türkün Ata’sına yapacağı eser, bu hudutsuz güzellerin en önünde bulunabilsin.”

Atatürk’ün Aziz Hatırasına